…en weg was de overweg…

Onbewaakte spoorwegovergangen verdwijnen uit het landschap. Te onveilig, vindt spoorbeheerder ProRail. Fiets- en wandelbonden balen ervan.

Dit artikel verscheen in de Volkskrant van 3 december 2014.

Honderden keren heeft hij er gelopen. Vanuit zijn huis aan de rand van het Noord-Hollandse dorp Heemstede is Dick Couzy (77) zo in het prachtige natuurlandschap van Alverna. Althans, dat wás hij. Want vorige maand verwijderde spoorbeheerder ProRail de onbewaakte spoorwegovergang die naar het Laantje van Alverna leidt. Nu staat aan beide kanten een twee meter hoog hek. ‘Het is in één nacht gebeurd, ongelofelijk.’

Couzy is niet de enige die verontwaardigd is. Uit de wijde omtrek wandelen wekelijks honderden mensen via het Laantje van Alverna naar het achterliggende natuurgebied. Voor omwonenden is het rustieke paadje bovendien de kortste weg naar de manege, de hockeyclub en het strand van Zandvoort. ‘Vroeger ging ik er vaak met de kinderen heen,’ zegt Couzy’s buurvrouw Mieke Smink (54). ‘Nu zijn we afgesneden van een gebied dat altijd toegankelijk was.’

Maar ProRail is niet blij met de spoorwegovergangen zonder slagbomen of knipperlichten. Ze zijn gevaarlijk, aldus de spoorbeheerder: sinds 2010 gebeurden er 47 ongelukken, waarvan 13 dodelijk. Ook staatssecretaris Mansveld (Infrastructuur en Milieu, PvdA) wil met oog op veiligheid minder onbewaakte spoorwegovergangen. Daarom worden steeds meer van deze overgangen gesloten; er zijn er nu nog zo’n 400 over.

Het baart buitensportorganisaties grote zorgen: zij zien door deze toenemende ‘verhokking’ van het landschap belangrijke verbindingen en recreatieroutes verdwijnen. Soms wordt een onbewaakte overgang verbouwd tot bewaakte kruising, of er wordt een brug of tunnel aangelegd. ‘Maar in veel gevallen gebeurt er niets. Voor ProRail is de beste overweg géén overweg’, aldus Ankie van Dijk van Wandelnet.

Met steun van de ANWB en NOC*NSF sloegen de belangenorganisaties voor buitensporters daarom vorige week alarm in een brief aan de Tweede Kamer. ‘Onze leden krijgen te maken met doodlopende paden en fikse omwegen’, zegt Van Dijk. Dat terwijl ruim 80 procent van de ongelukken gebeurt met gemotoriseerd verkeer. ‘Voor de veiligheid van voetgangers is het niet nodig.’

In Heemstede ligt de eerstvolgende overweg anderhalve kilometer verderop, bij het station. ‘Dat betekent bijna een half uur omlopen om naar de overkant te komen’, zegt buurtbewoner Dick Couzy hoofdschuddend. ‘Bovendien loop je dan op een fietspad waar scooters langsrazen. Dat doe je niet voor je lol.’

Omwonenden tekenden daarom samen met de fiets- en wandelbonden protest aan tegen de sluiting van het Laantje van Alverna. De fracties van ChristenUnie en SP stelden zelfs vragen in de Tweede Kamer. Het kwam tot een rechtszaak tegen de gemeente die draait om de vraag: gaat het hier om een openbare weg en zo ja, moet die dan toegankelijk blijven?

Die zaak loopt nog, maar dat weerhield ProRail er niet van de overgang alvast te slopen. ‘De meeste overwegen liggen op privéterrein, zo ook het Laantje van Alverna’, zegt een woordvoerder. ‘Deze overwegen worden soms gebruikt als wandelroute of sluipweg, maar dat is niet de bedoeling. Mensen die er eenmalig komen, kennen de dienstregeling niet. Zeker bij mist of slecht weer is dat gevaarlijk.’

ProRail vindt de noodkreet van buitensporters wat overdreven. ‘Een snelweg steek je ook niet zomaar over, dat moet veilig gebeuren. Er is geen geld om op alle overwegen spoorbomen te plaatsen.’ Volgens de spoorbeheerder kost een zogenoemde mini-AHOB – een set spoorbomen voor smalle overwegen – al zo’n 5 ton. ProRail kreeg deze week wel de opdracht van de staatssecretaris om met een nieuw plan van aanpak voor de onbewaakte overwegen te komen.

Volgens Rijksadviseur voor Landschap Eric Luiten is geld in elk geval geen reden om overwegen te schrappen. Hij noemt het verdwijnen van de spoorovergangen ‘zorgelijk’. ‘Overwegen schrappen vanwege geldgebrek is een luie reactie. Als de samenleving er behoefte aan heeft, moet je beter je best doen om ze veiliger te maken.’

Volgens Luiten zijn er reden te over om de overwegen open te houden of er zelfs meer te plaatsen. ‘Door deze overgangen gaan mensen eerder fietsen of wandelen in plaats van dat ze de auto pakken. Dat is niet alleen beter voor het milieu, maar ook voor de volksgezondheid.’

Op de overweg in Heemstede verongelukte in 2011 een vrouw die in haar auto het spoor overstak. Toch betekent dat volgens omwonenden niet dat de overweg onveilig is. ‘Dat ongeluk was een uitzondering’, zegt Dick Couzy. ‘In de 45 jaar dat ik hier woon, zijn er verder nog nooit problemen geweest.’

Wat hem betreft mag de overgang bij het Laantje van Alverna best worden afgesloten voor auto’s. Zolang er voor wandelaars en fietsers maar een doorgang blijft. ‘Als je over die overweg ging, stond je meteen midden in de natuur. Dat soort plekken om tot rust te komen heb je hier in de Randstad niet veel meer. Je hoorde niets, misschien een trein in de verte.’

Het Laantje van Alverna: open of dicht?

Het Laantje van Alverna is al geruime tijd onderwerp van hevige discussie in Heemstede. Spoorbeheerder ProRail wil de onbewaakte overgang naar het laantje sluiten om veiligheidsredenen en heeft dat in oktober ook gedaan. Omwonenden tekenden begin dit jaar al protest aan bij de gemeente.

Samen met Wandelnet en de Fietsersbond spanden bewoners van Heemstede daarom een rechtszaak aan tegen de gemeente. Daarbij gaat het om de vraag: is het Laantje van Alverna een openbare weg?

Juridisch gezien is de grond van het laantje privéterrein, maar volgens buurtbewoners wordt het al tientallen jaren veelvuldig als wandel- en fietsroute gebruikt. Zij beroepen zich op de Wegenwet, die stelt dat een weg openbaar wordt als deze 30 jaar lang feitelijk voor iedereen toegankelijk is geweest.

De zaak diende in oktober bij de rechtbank in Haarlem. De belangstelling was zo groot dat veel mensen de toegang geweigerd werd. Een uitspraak wordt rond het einde van dit jaar verwacht.