Nabestaanden mochten dinsdag in Gilze-Rijen de wrakstukken van de MH17 bekijken. Luchtvaartexpert Joris Melkert beschrijft wat er was te zien.
Dit artikel verscheen in de Volkskrant van 4 maart 2015. Lees als PDF
Foto’s: Marcel van den Bergh
Verkreukeld en gebogen zijn ze, de rood-wit-blauwe metaalplaten die verspreid liggen over de vloer van de opslagplaats van luchtmachtbasis Gilze-Rijen. Wie niet beter weet, zou denken dat de fragiel ogende onderdelen van plastic zijn, maar de verfkleuren in de huisstijl van Malaysia Airlines maken pijnlijk duidelijk dat het toch echt om het ramptoestel gaat. Verderop zijn een set uitgebrande wielen en de bagagebakken van de cabine herkenbaar. Tussen enkele felrode metaalplaten steekt gras en zand, een overblijfsel van de maanden dat de onderdelen in de Oekraïense vlakten lagen.
Deze week, drie maanden na de aankomst van de wrakstukken van rampvlucht MH17 in Nederland, mogen nabestaanden van de slachtoffers voor het eerst de wrakstukken van dichtbij bekijken. Ruim 500 van hen krijgen de komende dagen in groepen een rondleiding. Ook journalisten van over de hele wereld waren dinsdag welkom om de vorderingen van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) en het Openbaar Ministerie (OM) te aanschouwen.
De opslagplaatsen vol vliegtuigschroot – het zijn er twee – zijn indrukwekkend, maar het onderzoek naar de ramp vindt elders op het terrein plaats, in een hangar. Daar is over de vloer met zwart tape de uitlijning van de linkervleugel uitgetekend. Verschillende vleugelstukken liggen op wat ongeveer hun oorspronkelijke plek moet zijn geweest, maar de puzzel is verre van compleet.
Toch is luchtvaartexpert Joris Melkert van de TU Delft onder de indruk van de voortgang van het onderzoek. ‘Zo’n reconstructie is een enorme hoeveelheid werk. Ze hebben al goed gefilterd welke stukken wel en niet interessant zijn om mee verder te werken.’ Eén ding is wel duidelijk: een volledige driedimensionale reconstructie wordt niet gemaakt. Dat gebeurt ook vrijwel nooit na een crash, want het opnieuw in elkaar puzzelen van een compleet vliegtuig is een complexe en tijdrovende klus. Het onderzoek richt zich op de delen van het vliegtuig met de meeste aanwijzingen voor de oorzaak, zoals roetpatronen en inslagsporen.
In het geval van vlucht MH17 richt het onderzoek zich op de buitenkant en de voorzijde: de cockpit, de business class en een deel van de linker vleugel worden gereconstrueerd. Deze onderdelen zijn vanwege het lopende strafrechtelijk onderzoek nu afgeschermd van het publiek, al waren foto’s ervan in september wel te zien in het tussenrapport over de ramp.
Vanwege gevechten tussen het Oekraïense leger en pro-Russische separatisten was het niet mogelijk om na de ramp, vorig jaar in juli, ter plaatse uitgebreid onderzoek te doen. Daarom besloot de Onderzoeksraad om zo veel mogelijk wrakstukken naar Nederland te slepen. Eenmaal bij de vliegbasis werden ze volgens een vaste procedure uitgeladen, gefotografeerd en gescand. Dat alles om het antwoord op die ene, cruciale vraag te achterhalen: waardoor stortte het vliegtuig neer? Was het een vanaf de grond afgevuurde BUK-raket, een gevechtsvliegtuig of is er nog een andere oorzaak?
Die vraag is nog niet beantwoord, benadrukt OVV-voorzitter Tjibbe Joustra, maar er is ‘veel progressie’. Vorige week heeft een team van internationale luchtvaartonderzoekers onderzoek gedaan in de hangar. Zij hebben onder meer gekeken naar breukvlakken in het metaal. Daarmee is het tweedimensionale onderzoek van de wrakstukken een heel eind op weg; de gedeeltelijke driedimensionale reconstructie is nu de volgende stap.
Studie van de wrakstukken is één van de onderzoeksmethoden, maar er worden ook radar- en satellietbeelden bekeken, telefoongesprekken beluisterd en getuigen gehoord. Hoofdofficier Fred Westerbeke van het OM noemt de veelbesproken theorie dat een vanaf de grond afgevoerde BUK-raket de ramp veroorzaakte nog steeds ‘het meest gerede scenario’. Toch is het nog steeds zaak om andere mogelijkheden, zoals de door de Russen opgevoerde theorie dat het vliegtuig vanuit de lucht is beschoten, te onderzoeken en definitief uit te sluiten. Anders kan een eventuele rechtszaak tegen mogelijke daders stuklopen wegens gebrek aan bewijs.
Het onderzoek mag dan van groot politiek en juridisch belang zijn, voor nabestaanden van de slachtoffers heeft het bekijken van de wrakstukken een heel andere, emotionele betekenis. ‘We zijn met zijn allen dit proces ingegaan en moeten hier nu samen doorheen’, zegt Jonathan Mechanicus, de halfbroer van slachtoffer Tim Nieburg. Mechanicus brengt later deze week een bezoek aan Gilze-Rijen. ‘Dat is misschien niet anders dan wanneer je dierbare op een andere manier omgekomen zou zijn. Trauma en rouwverwerking zijn universeel.’
Het onderzoek van de OVV en het OM zal nog het grootste deel van het jaar in beslag nemen. Joustra verwacht dat het in oktober in de afrondende fase zal komen. Hij hoopt dat de situatie binnenkort veilig genoeg is om opnieuw een missie naar Oekraïne te laten afreizen. Luchtvaartdeskundige Melkert verwacht dat de OVV inmiddels een vrij precieze verlanglijst heeft van wrakstukken die nog ontbreken. ‘In november was het vooral pakken wat ze pakken konden. Met de opgedane kennis kunnen ze hopelijk heel gericht gaan zoeken naar wat nog nodig is om de puzzel compleet te maken.’
De hangar
De hangar waar de MH17-wrakstukken liggen die worden onderzocht. De andere stukken liggen in twee opslagplaatsen. Met zwarte tape is een deel van de linkervleugel uitgetekend op de vloer. De betreffende onderdelen zijn vervolgens op hun oude plek teruggelegd. Een hele klus, want vaak zijn de losse stukken moeilijk herkenbaar.Referentiepunt
Delen van de staart van het vliegtuig in de hangar waar het onderzoek plaatsvindt. Hoewel het onderzoek zich vooral richt op de cockpit, de business class en de linkervleugel van het vliegtuig, is het mogelijk dat ook op deze onderdelen verdachte sporen zijn gevonden. Melkert: ‘Het is ook mogelijk dat men deze onderdelen hier heeft neergezet om een paar echt herkenbare onderdelen van het vliegtuig als referentiepunt te nemen.’Driedimensionaal
Een klein deel van de romp is al overeind gezet. Komende weken begint het onderzoeksteam met de driedimensionale constructie van een gedeelte van het toestel. Eerder werden al de daarvoor benodigde stukken geselecteerd en naar de hangar gebracht. De overige geborgen stukken liggen verdeeld over twee opslagruimtes elders op de vliegbasis.Inslagplek
Een inslagplek op de linkervleugel van het toestel, die tweedimensionaal is gereconstrueerd in de hangar. Veel onderdelen zijn beplakt met papier of stickers. Melkert: ‘Hier is in elk geval iets de constructie binnengekomen. Mogelijk is het een inslagpunt van hoog-energetische deeltjes, maar het kan ook komen door de klap op de grond. Om dat te achterhalen kun je aan de binnenkant van de constructie kijken of er resten materiaal te vinden zijn, bijvoorbeeld met spiegeltjes of door een stukje open te zagen.’‘Burn site’
De linkermotor van het toestel werd gevonden bij de ‘burn site’, de plaats waar het grootste deel van het vliegtuig te pletter stortte. Melkert: ‘Motoren zijn van materiaal gemaakt dat niet gauw smelt, daarom is dit onderdeel nog zo goed herkenbaar. Mogelijk hoort hij bij de interessante stukken omdat de hoog-energetische deeltjes die het vliegtuig geraakt hebben, ook in de motor zijn blijven hangen.’Wat er niet te zien is
De Onderzoeksraad voor Veiligheid en het Openbaar Ministerie vermoeden op basis van sporen op het toestel dat de inslag van links is gekomen. Door een driedimensionale reconstructie te maken van dit gedeelte van het vliegtuig, hopen de onderzoekers meer duidelijkheid te krijgen over de oorzaak van de crash. De cruciale stukken zijn vanwege het lopende onderzoek buiten beeld gebracht. Luchtvaartdeskundige Joris Melkert: ‘Wat opvalt aan de foto’s is dat er nauwelijks tot geen roetsporen en inslagplekken te zien zijn. Dat heeft waarschijnlijk te maken met het strafrechtelijk onderzoek: men is voorzichtig met het tonen van bewijsmateriaal.’